Kiedy noce stają się dłuższe i ciemniejsze, na północnym niebie zaczyna dziać się magia. Majestatyczny taniec świateł, burza geomagnetyczna, czy może ślady po duchach przodków – tak jak mówią niektóre legendy i wierzenia? Zorza polarna, to niezwykłe zjawisko, które z pewnością znajduje się na liście „must see” niejednego podróżnika. I nic dziwnego, kolorowe pasy na niebie zachwycają każdego, nawet tych, którzy na co dzień nie patrzą w gwiazdy.
W tym wpisie opowiem Ci, czym jest zorza, jak powstaje, kiedy i gdzie możesz ją zobaczyć i jak zwiększyć swoje szanse na obejrzenie tego spektaklu na żywo.
Spis treści:
- Co to jest zorza polarna?
- Kolory zorzy polarnej
- Gdzie występuje zorza polarna?
- Zorza polarna w legendach i wierzeniach
- Zorza w Polsce – czy jest widoczna?
- Kiedy najlepiej oglądać zorzę polarną?
- Zorza polarna w Norwegii
- Zorza polarna na Islandii
- Zorza polarna w Finlandii
- Zorza polarna w Szwecji
- Wycieczki i polowania na zorzę
Co to jest zorza polarna?
Zorza to nic innego jak kolorowe pasy światła, które są widoczne nocą głównie na północy Szwecji, Norwegii, Finlandii i Islandii. Najczęściej możesz zobaczyć zielony kolor migający na nocnym niebie.
W jaki sposób powstaje? Wywoływana jest przez naładowane cząsteczki (głównie elektrony i protony) wiatru słonecznego, które to wchodzą w interakcję z ziemskim polem magnetycznym. Zwykle odchyla ono większość cząstek, ale część z nich zostaje przechwycona i przekierowana wzdłuż linii pola magnetycznego na obszary okołobiegunowe. Tworzy to tzw. owal zorzowy, czyli taki pierścień wokół biegunów magnetycznych na obu półkulach.
Wiatr słoneczny jest zjawiskiem ciągłym, ale koronalne wyrzuty masy ze słońca (chmury gazu i plazmy, które słońce wyrzuca w kosmos) mogą wywoływać burze geomagnetyczne i wzmagać zjawiska zorzowe oraz przesuwać ich zasięg, dzięki czemu, potrafi być widoczna nawet w Polsce.
Kolory zorzy polarnej
Kolory zorzy polarnej zależą głównie od rodzaju gazu w atmosferze oraz wysokości, na której dochodzi do emisji światła.
- Zielony – najczęściej spotykany kolor zorzy. Zielone pasy powstają, gdy naładowane cząstki (najczęściej elektrony) z wiatru słonecznego wzbudzają atomy tlenu w górnej atmosferze. W praktyce zielona emisja pojawia się zwykle na wysokości ok. 100–240 km (z maksimum w okolicach 110–120 km), dlatego w wielu obserwacjach to właśnie zieleń dominuje.
- Żółty – często widać go w połączeniu z zielenią. Zazwyczaj jest to wariant zielonej emisji tlenu, który może wyglądać na bardziej żółtawy ze względu na zmienną intensywność oraz nakładanie się barw w danym fragmencie zorzy.
- Czerwony – rzadszy kolor, który również pochodzi od tlenu, ale pojawia się wyżej, zwykle powyżej ok. 240 km. Czerwone świecenie tlenu ma długi czas trwania stanu wzbudzonego (od kilkudziesięciu sekund do nawet około minuty), dlatego na niższych wysokościach energia bywa „wygaszana” przez częste zderzenia cząsteczek, zanim dojdzie do emisji światła. Dopiero na dużych wysokościach, gdzie powietrze jest rzadsze, czerwień ma większą szansę się utrzymać i stać się widoczna.
- Niebieski – ta barwa wynika ze świecenia azotu oraz zjonizowanego azotu. Zwykle występuje niżej niż zielone emisje tlenu, najczęściej w okolicach ~97 km.
- Fioletowy – najczęściej to efekt emisji azotu (czasem jako mieszanka składowych barw). Zwykle pojawia się w niższych partiach zorzy, ponieważ bardziej energetyczne cząstki mogą docierać głębiej w atmosferę. Często widać go jako fioletową obwódkę pod zielonymi pasmami.
Gdzie występuje zorza polarna
Zorza polarna występuje przede wszystkim w pasie wokół biegunów magnetycznych Ziemi, który nazywa się owalem zorzowym. To nie jest „punkt” na mapie, tylko pierścień/owal, którego położenie i szerokość zmieniają się wraz z aktywnością geomagnetyczną.
„Aurora Borealis” to nazwa zorzy polarnej, która występuje na półkuli północnej Ziemi, w rejonie bieguna północnego. Natomiast „Aurora Australis” to również nazwa zorzy polarnej, ale tym razem występującej na półkuli południowej Ziemi, w rejonie bieguna południowego.
Półkula północna – aurora borealis
Największe szanse na jej zobaczenie masz na wysokich szerokościach geograficznych, zwykle w okolicach koła podbiegunowego i dalej na północ, m.in.:
- Północna Norwegia (np. region Tromsø),
- północna Szwecja, północna Finlandia (Laponia),
- Islandia, Grenlandia,
- północna Kanada i Alaska,
- północna Rosja.
Półkula południowa – aurora australis
Analogicznie działa to na południu. Zorza występuje w pasie wokół bieguna magnetycznego południowego, więc miejsca występowania to:
- Antarktyda,
- Tasmania,
- południowa Nowa Zelandia,
- południowe Chile/Argentyna.
Zorza polarna w legendach i wierzeniach
Przez długi czas ludzie nie potrafili wyjaśnić, skąd bierze się zorza polarna. Zanim pojawiły się naukowe tłumaczenia, próbowano rozumieć ją przez pryzmat wierzeń, natury i doświadczeń codziennego życia. Dlatego w różnych regionach Północy zorza bywała traktowana raz jako dobry znak, raz jako ostrzeżenie — i niemal zawsze jako coś, wobec czego należy zachować respekt.
Sámi
W tradycjach Sámi (ludność z północnej Szwecji, Norwegii i Finlandii) zorza była raczej czymś, czego należy się bać, niż czcić. Wierzyli, że zorza jest stworzona z dusz zmarłych i to one tańczą wysoko na niebie. Zabraniało się także wołania, gwizdania czy machania do świateł, ponieważ można ściągnąć na siebie gniew przodków.
Szwecja
W niektórych częściach Szwecji wierzono, że zorza jest pozytywnym znakiem lub podarunkiem od bogów. Upatrywali w tym obfitych zbiorów i zapowiedzi nadchodzącego szczęścia.
Islandia
Na Islandii światła postrzegano jako potężną siłę – czasem dobrą, a czasem złowrogą. Kobietom w ciąży odradzano patrzenia na nią podczas porodu, aby ich dziecko nie było chore i nie miało zeza. Wierzono jednak również w to, że zorze łagodzą bóle porodowe i zapewniają noworodkowi szczęśliwe życie.
Inne islandzkie legendy przedstawiają zorzę polarną jako niespokojne dusze zmarłych, wędrujące po niebie w poszukiwaniu miejsca wiecznego spoczynku.
Finlandia
W Finlandii na zorzę polarną mówi się „revontulet”, co dosłownie oznacza „ognisty lis”. Nazwa pochodzi od pięknego mitu o tym, że to lisy polarne wywołują zorzę polarną. Te ogniste lisy biegały tak szybko, że gdy ich duże, futrzane ogony ocierały się o góry, powstawały iskry rozświetlające niebo.
Mitologia nordycka
W mitologii nordyckiej wierzono, że jest to oddech dzielnych wojowników poległych w walce albo odbicie światła na tarczach Walkirii, potężnych wojowniczek, które prowadziły dusze zmarłych do Walhalli. Inni widzieli zorzę polarną jako Most Bifrost – świetlistą ścieżkę łączącą świat żywych ze światem bogów.
Zorza w Polsce – czy jest widoczna?
Tak, ale bardzo rzadko. Podczas silnych burz geomagnetycznych owal zorzowy może się rozszerzyć oraz przechylić na niższe szerokości geograficzne, dzięki czemu zorza bywa widoczna znacznie dalej niż zwykle.
W ostatnich latach aktywność słoneczna jest bardzo wysoka, w związku z tym wybuchy plazmy odbywają się całkiem często, a co za tym idzie zwiększa się szansa na podziwianie takiego zjawiska nawet na terenie Polski.
Kiedy najlepiej oglądać zorzę polarną
Najlepszy moment na oglądanie zorzy to warunki, kiedy noc jest długa, a niebo ciemne i bezchmurne. Duże burze magnetyczne zdarzają się w atmosferze Ziemi przez cały rok, ale najczęściej odbywa się to w czasie równonocy jesiennej i wiosennej. Wtedy oś ziemi jest ustawiona prostopadle do Słońca, co zwiększa szanse na wystąpienie zorzy.
Najbardziej korzystne okno czasowe to od połowy października do połowy lutego lub początku marca między godziną 18:00 a 1:00 w nocy.
Zorza polarna w Norwegii
Jeśli chcesz wyjechać i zobaczyć ten spektakularny widok na zimowym niebie, wybierz norweskie Tromsø, miejsce idealne do podziwiania zorzy polarnej. Miasto leży około 350 km za kołem podbiegunowym, więc zimą możesz liczyć na długie noce i bardzo dobre warunki do obserwacji (oczywiście pod warunkiem bezchmurnego nieba).
Aby obserwować zorzę nie tylko musi być noc, ale przede wszystkim czyste, ciemne niebo bez świateł z okolicznych miejscowości. Najlepiej polować wtedy, gdy kończy się zmierzch astronomiczny i zaczyna noc astronomiczna (Słońce jest już co najmniej 18° pod horyzontem).
Dla przykładu:
- w połowie października w Tromsø noc astronomiczna wypada mniej więcej ok. 20:24–04:32 (czyli ponad 8 godzin ciemności).
- w drugiej połowie lutego ok. 19:31–04:26 (prawie 9 godzin).
Archipelag Lofotów to kolejny obszar Norwegii, w którym możesz podziwiać zorzę polarną. Niesamowite krajobrazy, przejrzyste powietrze i szerokie plaże robią tu świetne tło do zdjęć i obserwacji. Duży plus Lofotów to też niewielkie zanieczyszczenie świetlne poza miasteczkami – łatwiej znaleźć miejsce, gdzie niebo jest naprawdę ciemne.
W przypadku Lofotów „okno pogodowe” pozwalające na podziwianie zorzy to:
- połowa października: ok. 20:35–04:56 (ponad 8 godzin),
- druga połowa lutego: ok. 19:44–04:48 (około 9 godzin).
Zorza polarna na Islandii
Islandia to jedno z najlepszych miejsc na świecie, aby zobaczyć zorzę polarną. Najczęściej jako bazę wybiera się okolice Reykjaviku albo północ wyspy, gdzie łatwiej o ciemniejsze niebo. Jednym z największych plusów Islandii jest możliwość połączenia obserwacji zorzy z wulkanicznymi krajobrazami oraz wizytami w gorących źródłach i geotermalnych lagunach.
Prawdziwa, astronomiczna noc na Islandii zaczyna się od ok. godziny 20 – 21 i trwa aż do 6 – 7 rano. Gwarantuje to 10 godzinrealnie ciemnej nocy. Dodatkowo istnieje szansa na zobaczenie porannej zorzy.
Zorza polarna w Finlandii
Fińska Laponia to kolejne miejsce, które pozwoli Ci obejrzeć tańczące na niebie światła. Szczególnie polecam okolice Rovaniemi albo rejon Kakslauttanen (Saariselkä), który ma wiele hoteli z przeszklonym dachem, dzięki temu możesz podziwiać to niezwykłe zjawisko nie ruszając się z wygodnego łóżka.
Oprócz zorzy w regionie możesz liczyć na różne zimowe aktywności. Safari na saniach, wyjazdy w śnieżne lasy czy wizyta w Santa Claus Village w Rovaniemi, położonym na kole podbiegunowym, gdzie można spotkać Świętego Mikołaja.
O wiosce świętego mikołaja przeczytasz w naszym wpisie „Laponia – gdzie mieszka Święty Mikołaj?”
W jakich godzinach najlepiej wypatrywać zorzy w Laponii? Może pojawić się o dowolnej porze, kiedy jest ciemno, ale statystycznie najczęściej wypada około północy — zwykle między 22:00 a 02:00. Zdarza się jednak, że zaczyna się wcześniej (nawet około 18:00) i trwa do wczesnych godzin porannych.
Northern Lights Village Saariselkä – ten hotel jest stricte nastawiony pod zorzę
Zorza polarna w Szwecji
Jeśli planujesz urlop w Szwecji, Abisko to jeden z najczęściej wybieranych kierunków na podziwianie zorzy. To miejsce słynie z lokalnego mikroklimatu nazywanego „Blue Hole” lub tak zwaną „strefę niebieską”. Oznacza to, że region ma bardzo stabilne warunki atmosferyczne, co sprawia, że niebo bardzo rzadko jest zachmurzone. Dodatkowym plusem jest znajdujący się w pobliżu Park Narodowy Abisko, który oferuje możliwość obserwacji nieba z dala od świateł miast.
Drugim świetnym kierunkiem jest Kiruna – miasto w szwedzkiej Laponii, często opisywane jako najbardziej na północ wysunięte miasto Szwecji. To dobra baza, jeśli chcesz połączyć polowanie na zorzę z zimowymi aktywnościami.
Zorza w Szwecji potrafi pojawić się niedługo po zachodzie słońca i zniknąć tuż przed wschodem. Najlepszym czasem na podziwianie nocnego nieba to zwykle między 22:00 a 02:00 czasu lokalnego.
Wycieczki i polowania na zorzę
Wiesz już, gdzie warto pojechać, żeby obserwować zorzę, ale warto też wiedzieć jak się odpowiednio przygotować. Polowanie odbywa się nocą i często w bezruchu, dlatego kluczowe są dwie rzeczy. Zapewnienie sobie ciepła i możliwości poruszania się w ciemności.
Ubierz się warstwowo: bielizna termiczna z wełny merino, polar lub puchowa kurtka, a na wierzch coś odpornego na wiatr. Na nogi warto ubrać ciepłe spodnie i ocieplane i nieprzemakalne buty. Pamiętaj także o czapce, szaliku i rękawiczkach. Jeśli planujesz pozostać dłużej na zewnątrz, rozważ wzięcie maty lub składanego siedziska, żeby nie siadać na zimnym śniegu. Zapewnij sobie dodatkowe ciepło i weź ze sobą termos lub kubek termiczny z herbatą.
Aby mieć możliwość swobodnego poruszania się w totalnych ciemnościach, spakuj czołówkę lub latarkę, najlepiej taką, która nie będzie oślepiać innych. Dodatkowo ubezpiecz się w powerbank – telefon na mrozie może rozładować się o wiele szybciej.
Jeśli chcesz fotografować zorzę, weź aparat z trybem manualnym, statyw i zapasową baterię trzymaną w cieple.
Zorza polarna – podsumowanie
Miejsce wybrane, niezbędne rzeczy spakowane, więc czas na wyprawę i odhaczenie najpiękniejszego widoku, jaki możesz ujrzeć na północnym niebie. Zorza polarna to niezwykły spektakl świateł, który warto zobaczyć na własne oczy.
